શવાસન

શવાસન એટલે શ્રમ હરનારું આસન. શવાસનને મૃતાસનના નામે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ આસનની સ્થિતિ મડદા જેવી હોવાથી તેને સવાસન કહેવામાં આવે છે. સવાસનને મૃતાસન સિવાય વિશ્રામાસન, શિથિલાસન વગેરે જેવા નામોથી ઓળખવામાં આવે છે.

મૂળ સ્થિતિ પીઠ ઉપર શાંતિથી ચત્તા સૂઈ જાઓ.

પદ્ધતિ

• પીઠના આધારે ચત્તા સૂઈ જાઓ. બંને પગ વચ્ચે અડધા ફૂટ જેટલું અંતર રાખો.
• ત્યારબાદ બંને પગના અંગૂઠા એકબીજાને અડકાડો.
• ત્યાર પછી બે પગ વચ્ચે આશરે 30 થી 40 સેન્ટિમીટર જેટલી જગ્યા રાખીને બંને પગના પંજા ડાબી-જમણી તરફ બહારની દીશામાં ઢાળેલા રાખો.
• બંને હાથ બાજુએ અનૂકૂળતા મુજબ શરીરથી 10 થી 15 સેન્ટીમીટર દૂર રાખો.
• બંને હાથની હથેળીઓ આકાશ તરફ રાખીને મૂઠ્ઠી ખુલ્લી રાખો.
• ગરદન સીધી રાખી અને આંખો બંધ કરો.
• શ્વાસ ઊંડા અને ધીમે ધીમે લો અને બહાર કાઢો.
• શરીરના બધા જ સ્નાયુઓ, નાડીઓ અને અવયવો પરથી તાણ અને ખેચાંણ દૂર કરી, સમગ્ર શરીર ઢીલું કરી દો. કોઈ પણ અંગ સખત ન રહેવું જોઈએ.
• નબળા વિચારોને ત્યાગી શ્રેષ્ઠ વિચારો તરફ મનને લઈ જાઓ.
• મનને ધીરે ધીરે શાંત કરો. આરામ અને સંતોષનો અનુભવ થશે.
• આ આસન 2 મિનિટથી 10 મિનિટ કે તેથી વધારે સમય સુધી પણ કરી શકાય છે.

ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો :

• શ્વાસોચ્છવાસનો મનથી અનુભવ કરવો.
• શવાસનમાં સૂવાનું નથી પણ અંદરથી જાગૃત રહેવાનું છે.
• શરીરમાં જરા પણ હલનચલન કરવું નહિ.
• આંખો બંધ રાખવી.
• સંપૂર્ણ સ્વછ અને અવાજ ન હોય તેવી જગ્યાએ શવાસન કરવું.
• જમ્યા પછી તરત જ શવાસન કરવું નહિ.

ફાયદા :

• અસ્થમા, ડાયાબિટિસ, લોહીના દબાણવાળા, હદયરોગવાળા અને માનસિક રોગવાળા દર્દીઓ માટે ઉત્તમ આસન છે.
• જ્ઞાનતંતુઓનો તણાવ ઘટે છે.
• ઊંઘ સારી આવે છે.
• ક્રોધ શાંત થાય છે.
• સમગ્ર શરીરમાં લોહીનું પરિભ્રમણ સારી રીતે થાય છે, જેથી નવી શક્તિનો સંચાર થાય છે અને નવો ઉત્સાહ આવે છે.
• બધી નાડીઓ અને સ્નાયુઓની દુર્બળતા, થાક તેમજ નકારાત્મક વિચારો દૂર થાય છે અને શક્તિ વધે છે.
• શરીર, મન, મગજ અને આત્માને સંપૂર્ણ આરામ, શક્તિ, સ્ફૂર્તિ, તાજગી, શાંતિ અને ઉત્સાહ મળતાં શરીર નવજીવન પ્રાપ્ત કરે છે.
• શરીર અને મન સ્વસ્થ બનતાં દરેક પ્રકારનાં કાર્યો કરવાની ક્ષમતા વધે છે અને ચેતનાનો સંચાર થાય છે.
• દરેક આસનના અંતે શવાસનમાં મૃત શરીરની માફક શરીરને શાંત અને સ્થિર કરવાથી શરીરના દરેક અંગને આરામ મળે છે તેમજ આસન કરતાં પહેલાં શવાસન કરવાથી મન યોગાભ્યાસ માટે તૈયાર થાય છે.
• એકાગ્રતા, સાચી વિચારશક્તિ, યાદ શક્તિ, જ્ઞાનતંત્રની કાર્યક્ષમતા, શાંતિ વગેરેના માનસિક ફાયદાઓ થાય છે. જેથી વિદ્યાર્થીઓ માટે શવાસન ખૂબ જ ફાયદાકારક છે.
• સાચી રીતે ‘દસ’ મિનિટનું શવાસન થયા તો ‘છ’ કલાકની ઊંઘ જેટલો લાભ પ્રાપ્ત થાય છે.
• શવાસનથી ધ્યાનની સ્થિતિનો વિકાસ થાય છે.
• આંતરડાની ગતિ નિયમિત થતા ગૅસ અને મળઅવરોધ દૂર થાય છે.

मृत शरीर जैसे निष्क्रिय होता है उसी प्रकार इस आसन में शरीर निष्क्रिय मुद्रा में होता है अत: इसे शवासन कहा जाता है. इस आसन का अभ्यास कोई भी कर सकता है. यह शरीर को रिलैक्स प्रदान करने वाला योग है.

शवासन करने की विधि 

• पीठ के बल लेट जाएं. इस अवस्था में पैर ज़मीन पर बिल्कुल सीधे होने चाहिए.
•  सांस छोड़ते हुए दोनों पैरों को अपनी अपनी दिशा में हल्का सा घुमाएं.
•  दोनों हाथों को शरीर के दोनो तरह हिप्स से 6 से 8 इंच की दूरी पर फैलाकर रखें. इस स्थिति में हथेलियों को छत की दिशा में रखें.
•  सांस छोड़ते हुए कंधे को ज़मीन से लगाएं और बांहों को कंधे से दूर ले जाएं.
• आंखों को धीरे धीरे बंद करें और इस मुद्रा में 5 से 20 मिनट तक बने रहें.

शवासन करने की लाभ 

• थकान एवं मानसिक परेशानी की स्थिति में यह आसन शरीर और मन को नई उर्जा प्रदान करने वाला है.
• मानसिक तनाव को दूर करने के लिए भी इस आसन का अभ्यास बहुत ही अच्छा होता है.
• योग अभ्यास के दौरान सबसे अंत में इसका अभ्यास करना चाहिए इससे शरीर रिलैक्स हो जाता है.
• सिर दर्द, अनिद्रा और चिंता की स्थिति में शवासन बहुत ही लाभप्रद होता है.